Til hvers að spara?

 

Heilbrigð skynsemi

er skömmtunarvara.

Þeir sem hafa hana

hljóta að spara.*

 

Þessa vísu er hægt að skilja á ýmsa vegu. En hver sem tilætluð merking vísuhöfundar var, eru velflestir á sama máli um að það sé skynsamlegt að spara. Þó er það svo að fæstir leggja fyrir. „Jú, ég hef lífeyrissparnaðinn“, segja sumir. En aðrir varasjóðir virðast nokkuð fátíðir.

Á þeim árum sem ég hef beint sjónum að sambandi fólks við peninga í vinnu minni sem markþjálfi, hef ég einnig tekið eftir því að viðhorf fólks til sparnaðar er mjög misjafnt.

 

Með fjárhagslegt frelsi að markmiði

Enn hef ég engan hitt sem ekki stefnir að fjárhagslegu frelsi með einum eða öðrum hætti, leynt eða ljóst. Það sem ég hef komist að er að það eru margar mismunandi leiðir að þessu sama markmiði – að öðlast fjárhagslegt frelsi. Enda hefur fjárhagslegt frelsi mismunandi merkingu fyrir hvern og einn.

Fyrir suma er fjárhagslegt frelsi fólgið í því að hafa þak yfir höfuðið og eiga fyrir mat út mánuðinn. Fyrir aðra er það fólgið í því að hafa fasta vinnu. Fyrir enn aðra er fjárhagslegt frelsi fólgið í því að eiga varasjóð – nú eða lífeyrissparnað. Þeir eru líka til sem finna fjárhagslegt frelsi í að þurfa ekki að vinna fyrir aðra – geta ráðið sér sjálfir. Fjárhagslegt frelsi á sér því mismunandi birtingarmyndir fyrir mismunandi einstaklinga.

 

Tekurðu lán eða borgarðu út í hönd?

Á árum áður safnaði fólk almennt fyrir hlutunum enda var aðgengi að lánsfé aðeins fyrir útvalda. Í dag er öldin önnur og frekar undantekning að fólk safni fyrir hlutunum. Sumir skilgreina það sem fjárhagslegt frelsi að geta tekið lán en aðrir hafna valkostinum og finna frelsi í að borga út í hönd. En hver er ástæðan fyrir þessum mun?

Svarið felst í því að mismunandi þræðir liggja að baki persónugerð okkar. Það sama má segja um samband okkar við peninga. Þar að baki liggja mismunandi þræðir, sögur, hugmyndir, viðhorf og upplifanir. Þetta má kalla peninga dna-ið okkar. Þar liggur skýringin að baki því hvers vegna fjárhagslegt frelsi er skilgreint með mjög ólíkum hætti eftir því hver á í hlut.

 

Hverjir spara?

Ein persónugerð er afgerandi þegar kemur að því sem er oft kallað „hefðbundinn sparnaður“ en þeir sem tilheyra þeim hópi eiga undantekningarlaust einhverskonar sjóð, annan en lögbundinn lífeyrissjóð. Önnur persónugerð er líklegust til að leggja fyrir með þann tilgang í huga að breyta heiminum. Nú eða til að kosta það að góð hugmynd fái byr undir báða vængi. Þriðja persónugerðin er líklegust til að spara við sig – jafnvel fimm daga vikunnar – til að geta notið þess að gera eitthvað stórbrotið hina tvo. Fjórða persónugerðin hefur þannig upplegg að hún sér afar lítill tilgang með að spara, enda finnst henni mikið mikilvægara að tengjast fólki og njóta samveru. Fimmta persónugerðin á það til að leggja fyrir ef sjóðurinn gæti nýst til fjárfestingar sem gæti skilað verulegum fjárhagslegum ávinningi. Sjötta persónugerðin leggur helst fyrir í aðdraganda stórhátíða til að geta gert vel við sig og sína. Sú sjöunda upplifir öryggi og vernd frá hættum þegar hún safnar fjármunum en finnst þó aldrei vera nóg af peningum. Sú áttunda sér sjaldnast tilgang með því að spara peninga þar sem henni finnst peningar vera til að njóta þeirra.

Eins og dæmin sýna er uppleggið afar mismunandi og viðhorfið til sparnaðar eftir því. Það felast ótal tækifæri í því að þekkja þræðina sem liggja að baki peninga dna-inu þínu. Þegar tilgangurinn er að öðlast fjárhagslegt frelsi, helgast meðalið af því.

 

 

 

*Þessi vísa var ein af uppáhaldsvísum ömmu minnar. Ég fletti henni upp á netinu og sá að hún hafði birst í tímaritinu Helgafelli undir lok ársins 1945. Vísan er sögð þýdd og endursögð.

Fékkstu gott fjármálauppeldi?

Aðspurður um hvað ég hefði kennt honum um peninga, svaraði tíu ára sonur minn að bragði: „Ekkert“.

Í stundarkorn var ég algjörlega slegin útaf laginu því ég tel mig hafa lagt rækt við fjármálauppeldi hans. Skömmu síðar spurði ég hann hvað hann hefði lært af því að koma með mér út í matvörubúð og hjálpa mér að versla. Hann svaraði þá að hann hefði lært að það væri sniðugt að velja vel og nota ekki of mikla peninga til að kaupa í matinn, því þá ætti maður meiri peninga til að gera eitthvað skemmtilegt.

Ég spurði hann þvínæst hvað hann hefði lært af því að kaupa sér tölvu fyrir allan sparnaðinn sinn. Hann svaraði að hann hefði lært að það væri ekki gaman að eiga engan pening eftir. „Það borgar sig að spara“, bætti hann svo við.

 

Ekki hvernig heldur hvað

Þetta samtal okkar mæðgina staðfesti fyrir mér að börn læra ýmislegt um peninga af umhverfi sínu. Þau læra af peningahegðun foreldra sinna og þeirra sem þau umgangast. Þau læra einnig af þeim peningahugmyndum sem eru á borð bornar á heimilinu og í samfélaginu. Þetta gerist alveg óháð því hvort foreldrarnir setjast niður með þeim gagngert til að kenna þeim æskilega fjármálahegðun – eða ekki. Þau læra nefnilega um peninga á sama hátt og þau meðtaka aðra færni og kunnáttu í lífnu. Þau draga ályktanir og hegðun þeirra tekur að stjórnast af hugmyndum þeirra.

Ég man til dæmis að skömmu eftir hrun íslensku bankanna, varð sonur minn æfur þegar ég ætlaði að fara í bankann með peningana sem höfðu safnast í sparibaukinn hans. Ég varð að fullvissa barnið um að það væri öruggt að bankinn myndi ekki glata smáaurunum hans og að hann gæti endurheimt peningana þegar á þyrfti að halda. Hann ætti peningana sína sjálfur, þó bankinn tæki þá í vörslu sína um stundarsakir gegn því að greiða honum vexti.

Peningahugmyndir úr æsku

Á þeim árum sem ég hef fengist við markþjálfun hef ég fengið það staðfest að fólk situr almennt uppi með einhverjar peningahugmyndir úr æsku. Ég þekki það jafnframt af eigin raun. Sumar þeirra kunna að vera nytsamlegar og eru jafnvel kjarninn í þeirri góðu peningahegðun sem við höfum tamið okkur. Aðrar eru þess eðlis að full ástæða er til að skoða þær gaumgæfilega með það í huga að skilja við þær fyrir fullt og allt. Hluti af þeirri vinnu sem ég vinn með fólki er að bera kennsl á hvaða peningahugmyndir það situr uppi með og hvaða peningahegðun endurspeglar þessar hugmyndir. Í kjölfarið kenni ég fólki svo aðferð til að losa sig við þær hugmyndir sem standa í vegi fyrir að það geti upplifað fjárhagslegt frelsi. Þessa aðferð hafa margir nýtt sér með góðum árangri og upplifað mikinn létti í kjölfarið.

 

Halda eða sleppa?

Ég gæti tekið fjöldamörg dæmi um peningahegðun ýmiss konar sem á rætur að rekja í peningahugmyndum úr æsku og fylgir okkur fram á fullorðinsár. En hver svo sem sagan kann að vera og hverjar sem hugmyndirnar eru, þá eru skilaboðin einföld: Við erum ekki sagan okkar og við þurfum ekki að láta stjórnast af peningahugmyndum sem ekki þjóna lengur tilgangi í lífi okkar.

Fjárhagslegt frelsi fæst meðal annars með því að segja skilið við fortíðina og taka upp nýja siði. Eða eins og Carl Jung sagði: „Þú ert ekki það sem kom fyrir þig – þú ert það sem þú velur að verða“.